De menstruatiecyclus heeft meer invloed op de gemoedstoestand van vrouwen dan we voorheen dachten. Experts bepleiten meer bewustzijn van de mentale én fysieke gevolgen van hormoonschommelingen.

Er zijn culturen waar menstruerende vrouwen worden verbannen. Weg uit de gemeenschap, omdat anders het deeg niet zou willen rijzen, het vlees zou bederven en de melk en de mayonaise zouden klonteren.

Ook in Nederland is nog iets van dat idee over. De menstruatie is een ongemak waarover je liever niet te veel praat. Het bloeden is nog altijd met schaamte omgeven.

Tot voor kort, althans, want de menstruatiecyclus lijkt uit het verdomhoekje te komen. Ineens hoor je over boeken als De cyclus strategie, waarin de Engelse ‘gezondheidsexpert’ Maisie Hill de lezeressen ervan probeert te doordringen hoe fantastisch hun cyclus is. In Nederland heb je journalist Daan Borrel, die haar menstruatiecyclus bijhield op Instagram, inclusief afscheiding en bloed in de wc. Daarnaast is er is een ruime keuze uit apps om je cyclus en daarbij horende verschijnselen bij te houden.

Volgens het (erbarmelijk in het Nederlands vertaalde) boek van Hill zouden ‘menstrueerders’ hun voordeel moeten doen met hun hormonale schommelingen. Ze trekt een vergelijking met de seizoenen. De menstruatie is dan de winter: een goede tijd om de blik naar binnen te richten en te kijken wat je écht wilt in het leven.

Beyoncéhormoon

Daarna neemt met het verstrijken van de dagen het hormoon oestrogeen langzaam toe, zodat er een eicel rijpt in de follikels in de eierstokken. Hill doopt oestrogeen het Beyoncéhormoon: hoe meer je ervan in je bloed hebt, hoe vrolijker, zelfverzekerder en aantrekkelijker je je voelt. Alles voor de voortplanting, uiteraard. Die gevoelens worden nog eens versterkt door het testosteron, dat piekt vlak voor de ovulatie. Hill noemt deze periode de lente. Volgens haar barsten vrouwen in deze weken van de ideeën en hebben ze overal energie voor.

Vervolgens verandert de follikel in het gele lichaam, dat nog een tijdje aanwezig blijft in de eierstok. Het produceert progesteron. Dat hormoon zorgt ervoor dat de lichaamstemperatuur omhooggaat, en dat de baarmoeder zich klaarmaakt voor de innesteling van een bevruchte eicel. De zomer gaat over in de herfst. Op dat moment keren vrouwen zich meer naar binnen, en zijn ze kritischer op zichzelf en op de buitenwereld.

Hebben hormonen werkelijk zo’n diepgaande invloed op hoe vrouwen zich voelen? En wordt dat te veel genegeerd in westerse maatschappijen?

PMS

Volgens Anne Marieke Doornweerd, die aan de Universiteit Utrecht promoveert op de effecten van hormonen (en de pil) op depressies en angsten, hebben oestrogeen en progesteron inderdaad invloed op de stemming. ‘Dat zie je bijvoorbeeld bij vrouwen met premenstrueel syndroom (PMS, red.)’, zegt ze. ‘Zij voelen zich in de week voor de menstruatie futloos, depressief of angstig. Dat hangt samen met de afname van progesteron op dat moment. Het laat zien: die hormonen doen iets.’

Hersenscans tonen aan dat de geslachtshormonen iets in de hersenen teweegbrengen. ‘Vrouwen schrikken als ik dat zeg’, vertelt Doornweerd. ‘Toch is het zo. Hormonen kun je zien als een soort sleutels, die passen ook op bepaalde hersengebieden. Zo zie je dat het hersengebied dat verantwoordelijk is voor emotionele herinneringen veranderingen ondergaat onder invloed van het progesterongehalte.’

De vraag is: geldt dat voor alle vrouwen, de meeste, sommige? Dat is lastig te zeggen, vindt Doornweerd, want het is niet onderzocht. Toch denkt ze dat het goed zou zijn als vrouwen zich bewuster zouden zijn van hun cyclus. ‘Dan is het niet iets wat je overkomt, maar weet je wat je kunt verwachten.’

Vaker hartkloppingen

Vrouwelijke hormonen hebben niet alleen een geestelijk, maar ook een lichamelijk effect. Dat is het onderzoeksterrein van Jeanine Roeters van Lennep, vasculair internist bij het Erasmus MC in Rotterdam. Zij ontdekte dat vrouwen rond de menstruatie vaker last hebben van hartkloppingen en pijn op de borst dan op andere momenten in hun cyclus. Op dat moment is de concentratie progesteron en oestrogeen in het bloed laag.

Het is een ‘biologisch plausibel’ fenomeen, legt Roeters van Lennep uit. ‘Hormonen hebben invloed op alles in je lichaam. Ook op je hartcellen of de cellen in de binnenbekleding van je bloedvaten. Daarom is het niet vreemd dat er een samenhang is tussen de menstruatiecyclus en hartklachten.’

Van astma- en migraineaanvallen was al langer bekend dat ze vaker voorkomen rond de menstruatie. ‘Het zou goed zijn als vrouwen hierop letten’, denkt ook Roeters van Lennep. Het kan immers ook uitmaken voor de behandeling die vrouwen krijgen.

En als je geen gezondheidsklachten hebt? Dan wacht je gewoon rustig het moment af dat het Beyoncéhormoon je leven weer laat bruisen.